Broumov

Miasto Broumov jest już ponad siedemset lat centrum administracyjnym, gospodarczym i kulturalnym Kotliny Broumovskiej. Największą atrakcją turystyczną jest kompleks klasztoru Benedyktynów.

Historia miasta

Początki Broumova są związane z działalnością najstarszego męskiego zakonu na terytorium Czech – břevnovskimi Benedyktynami. W 1213 roku otrzymali jako dar od króla Przemysła Otokara I tereny dzisiejszego Broumovska i Policka z małą osadą benedyktyńskich pustelników i drewnianym kościołem P. Marii w miejscu zwanym Police a czterdzieści lat później rozpoczęli ich kolonizację. Policka część powstającego klasztornego dominium była zasiedlona przez poddanych z głębi Czech, kolonizacja Broumovska była częścią masywnej niemieckiej fali kolonizacyjnej, która w XIII wieku zaludniła między innymi również sąsiedni Śląsk i Kłodzko.

Prawdopodobnie w 1255 roku na ostrogu nad prawym brzegiem rzeki Stěnavy założono Broumov jako centrum administracyjne i jedyne miejsce majątków zastrzeżone dla handlu i produkcji rzemieślniczej. W 1266 roku opat Martin odkupił od wójta Wichera, prawdopodobnie głównego organizatora kolonizacji Broumovska, za 200 grzywien srebra dziedziczne prawa do wójtostwa broumowskiego z dwoma domami na targowisku, dworem na przedmieściu i wszystkimi należącymi do niego gruntami.

Wśród broumovskich rzemieślników już w pierwszych latach istnienia miasteczka znaczną pozycję zdobyli sukiennicy. W 1275 roku król Przemysł Otokar II udzielił im przywilej produkcji i sprzedaży sukna, a produkcja sukiennicza wkrótce przerosła ograniczone potrzeby lokalnego rynku.

Po śmierci Przemysła na Polu Morawskim, książę wrocławski Henryk IV. zdobył na czas swojego życia wraz z Kłodzkiem również Broumov. Po 1290 roku majątek zwrócono Benedyktynom, ale problemy z obroną własności gruntów na śląskich granicach trwały nadal.

Broumov jednak nigdy nie stał się wolnym miastem królewskim, a na rzeczywiste rozszerzenie przywilejów miejskich jego mieszkańcy musieli zaczekać aż do pierwszej połowy XV wieku, kiedy to w 1419 roku opat przekazał miastu za roczną opłatą prawo wolnego dziedziczenia i sprzedał dwa domy na założenie ratusza i domu gminnego. W 1449 roku przywileje miejskie zostały rozszerzone o prawo do orzekania i wykonywania kary śmierci.

W czasach wojen husyckich Broumov stał się ostoją katolickiej strony. W maju 1420 roku Husyci spalili klasztor břevnovski a większa część konwentu w czele z Mikulášem uciekła do Broumova. Do końca lat dwudziestych mieszkańcy Broumova wszystkie dostępne środki finansowe inwestowali we wzmacnianie murów miejskich i budowanie parkanów na zachodniej stronie miasta. Straty związane z wydarzeniami wojennymi odcisnęły piętno na życiu miasta.

W 1459 roku opat Jan Gebauer uznał nowo wybranego czeskiego króla Jerzego z Poděbrad i przyjął go w klasztorze..

Na przeciągu XVI wieku broumovscy sukiennicy zajęli czołową pozycję wśród najważniejszych ośrodków produkcji i eksportu sukna w Czechach. Broumov potrafił utrzymać swoją silną pozycję wśród eksporterów taniego, ale wysokiej jakości towaru aż do wojny trzydziestoletniej. Prosperity rzemieślniczej produkcji i handlu znalazła odzwierciedlenie, szczególnie po wielkim pożarze w 1549 roku, w renesansowej zabudowie miasta oraz w rozwoju potrzeb kulturalnych społeczeństwa małomiejskiego.

Spór o broumovski kościół protestancki stał się nawet jednym z bodźców do praskiej defenestracji 23 maja 1618 roku. Dyrektorzy stanów rok później wydalili opata Selendra z kraju, skonfiskowali majątki klasztorne i sprzedali je za 54 000 kop broumovskim mieszczanom. Po bitwie pod Białą Górą i przywróceniu władzy cesarskiej także na Broumovsku zarząd i własność dominium wróciły w ręce Benedyktynów z Břevnova. Podczas gdy rekatolizacja na Broumovsku przebiegła bez większych konfliktów jeszcze przed końcem wojny trzydziestoletniej, spory mieszczan z klasztorną zwierzchnością o rozszerzenie swobód gospodarczych i samorządowych nie zostały ukończone nawet po zawarciu umowy, tzw. Transakcji z 1666 roku, i trwały również podczas chłopskiej rebelii w 1680 roku.

Barok i szczyt władzy klasztornej

Szkody wyrządzone klasztornemu majątkowi podczas wojny trzydziestoletniej udało się pomyślnie naprawić za opatów Tomáša Sartoriusa (1663–1700) i Othmara Zinke (1700–1738), kiedy to zakon osiągnął bardzo dobrą sytuację gospodarczą – dzięki zwiększaniu obowiązków i podatków poddanych, własnej aktywnej działalności gospodarczej oraz organizacji produkcji płócienniczej kilkuset domowych tkaczy – co pozwoliło na kosztowną rozbudowę klasztornych obiektów i kościołów oraz zakupy dzieł sztuki od czołowych artystów praskiego baroku.

Przed połową XIX wieku sytuacja rzemieślniczej produkcji włókienniczej na Broumovsku zaczęła się pogarszać – stagnowało zarówno domowe tkactwo, jak też możliwości zbytu na produkcję miejskich sukienników. W 1856 roku Josef Schroll, jeden z najbardziej znanych przedsiębiorców i handlarzy płótnem, wybudował w miejscowości Olivětín pierwszą mechaniczną tkalnię, rozpoczynając tym samym industrializację regionu.

W drugiej połowie XIX wieku Broumov wyzwolił się z pierwotnej średniowiecznej izolacji, a szczególnie po otwarciu linii kolejowej Choceň – Broumov w 1875 roku nastąpił gwałtowny rozwój miasta. Na przyległych terenach sąsiednich wsi wybudowano obiekty fabryczne i domy czynszowe, budynki publiczne, takie jak szpital i szkoły, zbudowano miejską sieć wodociągową i kanalizacyjną, a ulice zostały wybrukowane i oświetlone.

Okres wojenny

Życie w mieście w latach I wojny światowej było było naznaczone odejściem mężczyzn na fronty wschodniej i południowej Europy, stagnacją produkcji przemysłowej oraz problemami egzystencjalnymi słabych warstw społecznych. Prorosyjscy i panniemieccy przedstawiciele miasta i wszystkich miejscowości na Broumovsku zdecydowanie odrzucili ogłoszenie czechosłowackiego państwa 28 października 1918 roku. Przejawy oporu przeciwko Republice Czechosłowackiej nie ustały całkowicie nawet po zajęciu Broumovska przez czeskie wojsko i przejęciu władzy przez rząd praski.

Po kilku latach koniunktury gospodarczej i związanego z tym politycznego uspokojenia, po 1929 roku Broumovsko, podobnie jak inne regiony z wysoką koncentracją przemysłu włókienniczego, dotknęły szczególnie ciężkie skutki światowego kryzysu gospodarczego.

W 1938 roku, jeszcze przed zajęciem Broumovska przez Wehrmacht, uciekli stąd przedstawiciele czeskiej mniejszości, Żydzi oraz niektórzy antyfaszyści – socjaldemokraci i komuniści. Przyłączenie do III Rzeszy zostało jednak powitane przez przeważającą większość mieszkańców miasta i wsi.

9 maja 1945 roku Broumov został zajęty przez jednostki armii radzieckiej, a administrację polityczną stopniowo przejmowały tworzące się czeskie organy władzy. W ramach zorganizowanego transferu w 1946 roku z Broumovska wysiedlono do zachodniej i wschodniej strefy okupacyjnej Niemiec w 22 transportach ponad 22 000 osób niemieckiej narodowości.

Osią życia gospodarczego miasta i regionu pozostała po II wojnie światowej produkcja tekstylna, skoncentrowana pod koniec lat 40. w przedsiębiorstwie państwowym Veba.

Po zniesieniu powiatu broumovskiego w 1960 roku Broumovsko stało się częścią powiatu Náchod. Dzięki położeniu geograficznemu oraz specyfikom rozwoju historycznego i kulturalnego zachowało jednak nadal swój charakter i odrębność. Miasto Broumov pozostaje nadal, po prawie 750 latach istnienia, centrum gospodarczym i kulturalnym cypla broumovskiego.

Zabytki kultury

Zabytkowe centrum

Najstarszym zabytkiem miasta jest przede wszystkim samo jego zabytkowe centrum na skalnym ostrogu, ujawniające swoje pochodzenie kolonizacyjne w połowie XIII wieku charakterystyczną regularną siecią ulic i dużym rynkiem - targowiskiem. Wokół starego miasta można znaleźć pozostałości murów miejskich i parkanów – część muru obronnego przy Strzelnicy, wieżę obronną, która niegdyś chroniła bramę oraz schody prowadzące do przedmieścia (tzw. Wieża głodowa), a po zachodniej stronie miasta wieżę wbudowaną w budynek dzisiejszego urzędu parafialnego.

Domy mieszczańskie

Domy mieszczańskie na średniowiecznych parcelach, przeważnie z gotyckimi sklepionymi piwnicami, swoją dzisiejszą postać uzyskały w XVI, XVIII i w XIX wieku. Z największego renesansowego domu nr 105 po przebudowach został tylko bosowany portal datowany na 1595 rok. Pomieszczenia domów nr 154 i nr 155 pod rynkiem, zbudowane w latach 70. XVI wieku, są sklepione sklepieniami gwiaździstymi.

Stary ratusz

Stary ratusz – w połowie XIII wieku dom wójta, od 1419 jeden z najstarszych ratuszy w czeskich miastach poddańczych. Odnawiany po pożarach w latach 1452 i 1565, kompletnie przebudowany w 1838 roku, ostatnie przebudowy dokończono w 1994 roku.

Klasztor Benedyktynów św. Wacława

Klasztor Benedyktynów św. Wacława założono w połowie XIV wieku w miejscu starszego zamku i odnawiano po pożarach w latach 1559, 1664 i 1684. Dzisiejszy stan jest wynikiem późnobarokowej przebudowy z lat 1728–1733, przeprowadzonej według projektu K. I. Dientzenhofera. Jest on też autorem zdobień wnętrz – prelatury, refektarza i biblioteki, realizowanych przez wybitnych artystów praskiego baroku – sztukatora B. Spinettiego, malarzy fresków J. K. Kovářa i J. Hagera, malarzy J. P. Molitora i F. A. Schefflera. Częścią klasztoru jest Muzeum Broumovska.

Kościół klasztorny św. Wojciecha

Najstarsza pisemna wzmianka o kościele klasztornym św. Wojciecha pochodzi z 1357 roku, kiedy prawdopodobnie dokończono budowę gotyckiej dwunawowej budowli z poligonalnym zakończenie prezbiterium i dwiema wieżami – dużą zegarową w osi zachodniego zakończenia i mniejszą dzwonnicą przy północnej stronie prezbiterium. Po pożarze w 1684 roku kościół został przebudowany w stylu barokowym przez Martina Allie w latach 1685–1688. Na bogatej dekoracji wnętrz świątyni pracowali sztukatorzy T. i A. Soldati, malarz fresków J. J. Steinfels, rzeźbiarze M. V. Jäckel i K. J. Hiernle. Obrazy ołtarzowe w sześciu kaplicach namalował V. V. Reiner.

Kościół farny św. Piotra i Pawła

Kościół farny św. Piotra i Pawła jest po raz pierwszy wspominany w 1258 roku, z kamienia został zbudowany w XIV wieku, a w 1679 roku rozpoczęto barokową przebudowę kościoła, która została dokończona w 1680 roku, nadbudowa wieży nosi datę 1682. Wyposażenie wnętrz zostało odnowione po pożarze w 1757 roku. W murze obronnym naprzeciwko głównego wejścia są wmurowane kamienie nagrobne z XVI i XVII wieku ze zlikwidowanego cmentarza.

Kościół św. Wacława

Kościół św. Wacława przy dolnej bramie wybudowano według projektu K. I. Dientzenhofera po 1729 roku, fresk sufitowy namalował F. A. Scheffler. Po zamknięciu pod koniec XVIII wieku został odnowiony przez opata J. N. Rottera w 1885 roku.

Kościół szpitalny św. Ducha

Kościół szpitalny św. Ducha na przedmieściu jest, wraz z sąsiednim szpitalem, wzmiankowany już w XIV wieku, odnowiono go po 1450 roku a z kamienia przebudowano w 1689 roku.

Kościół cmentarny P. Marii

Kościół cmentarny P. Marii założono w XIII wieku a po spaleniu przez Husytów ponownie wybudowano po 1459 roku. Krużganek wokół kościoła odnowiono za opata Tomáša Sartoriusa pod koniec XVII wieku. W krużganku są umieszczone renesansowe i empirowe nagrobki i zawieszone płyty z zapisami kronikarskimi.

Autor tekstów: Miroslav Otte